Yazıma ünlü filozof Protagoras’ın bir sözüyle başlamak istiyorum: “İnsan her şeyin ölçüsüdür. Var olanların var olmalarının ve var olmayanların var olmamalarının.” Buradan Protagoras’ın felsefesi hakkında çıkarımlar yapmak mümkün. İnsan her şeyin ölçüsüyse eğer, tek bir doğru yoktur. Dolayısıyla ne kadar çok insan varsa o kadar çok bilgi vardır diyebiliriz. Bu nedenle Protagoras bilginin kişiden kişiye değiştiğini, bilginin göreceli olduğunu düşünüyordu. Böyle düşünmesinin haklı sebepleri olabilir. Çünkü bilgiyi duyularımız aracılığıyla elde ederiz ve duyularımız da kişiden kişiye değişir. Örneğin rüzgar. Üşüyen biri için rüzgar soğuktur, üşümeyen biri içinse serinletici ve hoş gelebilir. Rüzgar hakkındaki görüşlerimiz bile kişiden kişiye değişebilir.

Bir diğer sofist filozof olan Gorgias’tan alıntı yaparak devam etmek isterim: “Hiçbir şey yoktur, olsa da bilemezdik, bilsek de başkalarına aktaramazdık.” Zaten doğru bilginin olmadığını Protagoras da söylemişti. Fakat Gorgias bunu bir adım daha ileri götürerek “aktarma” meselesine dikkat çeker. Nesneleri ve şeyleri aynı şekilde algılamadığımız açık, fakat Gorgias “anlam” ın da kişiden kişiye değiştiğini söylemiş oldu. Yani aynı nesneye bakıyor olsak da, aynı şeyi duyuyor olsak da aynı şeyi anladığımızdan emin olamayız. Bu “anlam” meselesine “Kırda Öğle Yemeği” tablosunu örnek verebiliriz. Aynı temayı üç ünlü ressam Monet, Cezanne ve Picasso resmetmişlerdir. Aşağıda sırasıyla Monet ve Cezanne’nin aynı temayı nasıl işlediklerini görebilirsiniz. Buradan çıkaracağımız sonuç, aynı durumlar ya da olayların her birimizin anlam dünyasında farklı yansımaları olabileceğidir.

Sonuç olarak sofistlerin en temel özelliği “hakikat”in olmadığını sürekli vurgulamalarıdır. Duyulardan elde ettiğimiz bilgilerin göreceli olmasından yola çıkarak hem kesin doğruların hem de tek bir anlamın olamayacağını iddia etmişlerdir. Bu ilksel fikirleri günümüzde de hala üzerine düşünülmeye değer bulunmakta ve farklı felsefelerin referansı olmaktadır. Bu sebeple önemini korumaktadır.

Felsefe Öğretmeni

Kamile SAYAR